تاریخچه
تا سال ۱۹۷۶ رشته علوم آزمایشگاهی با نام Medical Technology خوانده می شد و پس از آن به Medical Laboratory Sciences تغییر نام داد و امروزه نیز در اکثر دانشگاههای دنیا با همین نام و یا Clinical Laboratory Sciences خوانده می شود. تا قبل از انقلاب در ایران دوره‌های چهار ساله کارشناسی پیوسته دایر بود که بعد از آن به شکل کاردانی و دکترای حرفه‌ای تغییر یافت و از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۸۶ مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته این رشته در دانشگاهها ارائه میگردید. از سال ۱۳۸۷ به بعد نیز این رشته در مقطع کارشناسی دانشجو می پذیرد.
شرایط قبولی در رشته علوم آزمایشگاهی
قابل ذکر است که رشته ی علوم آزمایشگاهی در زیرگروه ۱ رشته های علوم تجربی قرار میگیرد وضرایب دروس اختصاصی برای این رشته ی دانشگاهی به قرار زیر است:
ظرایب کنکور برای این رشته
زمین شناسی=صفر
زیست شناسی=۴
شیمی=۳
فیزیک=۲
ریاضیات=۲
با توجه به ضرایب فوق، قبولی در کنکور این رشته مشروط به قوی بودن در دروس زیست و شیمی است.
دروس تحصیلی رشته علوم آزمایشگاهی
دروس این رشته شباهت زیادی به دروس پایه در پزشکی دارند. در مقطع کارشناسی پیوسته ۱۳۰ واحد دارد که ۱۶واحد آن کار آموزی در مراکز بالینی است. در مقطع کارشناسی رشته ی علوم آز مایشگاهی دروس تحصیلی را میتوان به دو بخش دروس پایه و تخصصی تقسیم کرد.
تعداد واحدهای کارشناسی علوم آزمایشگاهی
دروس عمومی: ۲۲ واحد
دروس پایه: ۳۱ واحد
دروس اختصاصی: ۶۱ واحد
کارآموزی در عرصه: ۱۶ واحد
جمع واحد: ۱۳۰ واحد
دروس رشته علوم آزمایشگاهی
دروس عمومی
مبانی نظری اسلام – اخلاق اسلامی – انقلاب اسلامی – تاریخ و تمدن اسلامی – آشنایی با منابع اسلامی – جمعیت و تنظیم خانواده – ادبیات فارسی – زبان عمومی – تربیت بدنی ۱ و ۲
دروس پایه
فیزیک عمومی و آزمایشگاه فیزیک عمومی – فیزیولوژی نظری و فیزیولوژی عملی – فیزیک حیاتی- شیمی عمومی و آزمایشگاه شیمی عمومی – بافت شناسی نظری و آزمایشگاه بافت شناسی – بیوشیمی عمومی و آزمایشگاهی بیوشیمی عمومی – بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی – روانشناسی عمومی – زیست شناسی سلولی و مولکولی – کامپیوتر- آناتومی نظری – آناتومی عملی – آمار حیاتی –
دروس اختصاصی
بیوشیمی پزشکی۱ و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی۱ – اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه – خون شناسی۱ و آزمایشگاه خون شناسی۱ – میکروب شناسی عمومی و آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی – اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی – انگل شناسی۱ (کرم ها) و آزمایشگاه انگل شناسی۱ -ایمونوهماتولوژی و آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی – ایمنی شناسی پزشکی و آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی هورمون شناسی و آزمایشگاه هورمون شناسی – ویروس شناسی پزشکی و آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی – قارچ شناسی پزشکی و آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی – انگل شناسی۲ (تک یاخته و حشره شناسی پزشکی) و آزمایشگاه انگل شناسی۲ – خون شناسی۲ و آزمایشگاه خون شناسی۲ – آسیب شناسی عمومی و آزمایشگاه آسیب شناسی عملی – اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه – روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه های بالینی – بیوشیمی پزشکی۲ و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی۲ – باکتری شناسی پزشکی و آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی – فارماکولوژی – آشنایی با بیماری های داخلی – سم شناسی و آزمایشگاه سم شناسی – ژنتیک پزشکی – سمینار- متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی
طول دوره و ساختار آن
متوسط طول دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی ۷ ترم ۳٫۵ تا ۴ سال و نظام آموزشی آن مطابق آیین نامه آموزشی کاردانی کارشناسی پیوسته و نا پیوسته مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی است.
مهارت‌ها
یک دانش آموخته ی کارشناسی علوم آزمایشگاهی مهارت‌های مختلفی را در زمینه آزمایش‌های پزشکی دارد. این مهارت‌ها در زمینه‌های مختلفی همچون خونگیری، خون شناسی (هماتولوژی)، ایمنی شناسی (ایمونولوژی)، بیوشیمی بالینی، ژنتیک، بافت شناسی، قارچ شناسی، باکتری شناسی و انگل شناسی هستند. تحصیل این رشته نیازمند کار با نمونه‌های خون، ادرار و مدفوع است و افرادی که نسبت به این نمونه‌ها حساسیت دارند هنگام کار عملی به مشکل برمی‌خورند.
نقش و وظایف
دانش آموختگان این رشته با نمونه‌برداری از نمونه‌های بیولوژیک مانند خون، ادرار و مدفوع و … و آماده‌سازی نمونه‌ها و آزمایش‌های مختلف بیوشیمی، هماتولوژی، میکروبیولوژی و … سر و کار دارد و همچنین می‌تواند آزمایش‌های تخصصی هورمون شناسی، ایمونولوژی و سایر تست‌های تخصصی را انجام دهد و مسؤول بخش‌های مختلف یک آزمایشگاه تشخیص طبی مانند بخش نمونه‌برداری، بیوشیمی، هورمون شناسی، ایمونولوژی و…
۱- خواندن نام کامل و کوتاه کلیه آزمایشات تشخیصی روتین واختصاصی در نسخ پزشکان
۲- انجام صحیح خونگیری و نمونه گیری و رعایت شرایط لازم برای هر آزمایش
۳- داشتن اطلاعات کافی از آزمایشات اورژانس
۴- مراقبت از بیمار در حین نمونه گیری و پس از آن
۵- رعایت کلیه اصول اخلاقی و بهداشتی در حین نمونه گیری
۶- کنترل شرایط بیمار از نظر آمادگی های قبل از نمونه گیری (شامل ناشتا بودن )
۷- رعایت نمودن زمان صحیح انجام هر آزمایش وشرایط نگهداری وذخیره نمونه ها
۸- انجام آزمایشات اورژانس وگزارش سریع آن به مسئول فنی آزمایشگاه
۹- انجام کلیه آزمایشات روتین و اختصاصی بطور دقیق وصحیح با همکاری کارشناسان
۱۰- بررسی وکنترل نتایج بدست آمده برای حصول اطمینان وتطبیق با سیر نتایج آزمایشات هر بیمار
۱۱- اعمال روشهای کنترل کیفی وثبت نتایج در دفاتر مخصوص و رسم نمودارها
۱۲- ارتباط با بیمار و همراهان
۱۳- گزارش آزمایشات به شیوه مناسب به مسئول فنی آزمایشگاه
ادامه تحصیل
فارق التحصیلان مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند از طریق آزمون کارشناسی به کارشناسی ارشد در گرایش‌های زیر ادامه تحصیل دهند : بیوشیمی بالینی، خون شناسی، انگل شناسی، میکروب شناسی، قارچ شناسی، ویروس شناسی، ژنتیک انسانی، ایمونولوژی، بیوتکنولوژی، فیزیولوژی، سم‌شناسی، حشره شناسی پزشکی، نانوتکنولوژی پزشکی، فیزیک پزشکی و سایر رشته هایی که طبق مصوبات مجوز ادامه تحصیل در آن را دارد. فارق التحصیلان کارشناسی ارشد با شرکت در آزمون کارشناسی ارشد به PHD می توانند در گرایش‌های مذکور شرکت نمایند.
گفتنی است که رشته علوم‌آزمایشگاهی در کشور ما تا مقطع کارشناسی به صورت ناپیوسته دانشجو پذیرش میشد (اما از سال ۱۳۸۷ اولین دوره کارشناسی پیوسته پذیرش شد و تا کنون ادامه دارد) و پس از آن فرد می تواند در دیگر گرایش‌های این رشته اعم از بیوشیمی وهماتولوژی و غیره ادامه تحصیل دهد.
روز بزرگداشت
از ۳۰ فروردین ۱۳۸۲ که اولین بزرگداشت حکیم فرزانه و دانشمند برجسته ایرانی، سید اسماعیل جرجانی، بنیانگذار علم آزمایشگاه برگزار گردید، این روز به عنوان روز بزرگداشت علوم آزمایشگاهیان تشخیص طبی تعیین شد و هر سال انجمن‌ها و تشکل‌های علوم آزمایشگاهی این روز را گرامی می دارند. این رشته از آن جهت که بسیار حساس و تعیین کننده در سلامت جامعه و بسیار کمک کننده در تشخیص پزشکان می‌باشد، نقشی بسیار کلیدی و مهم در عرصه پزشکی ایفا میکند. و دانشجویان این رشته بایستی به این باور برسند که کاری بسیار حساس و دقیق را انتخاب نموده اند وبایستی خود را به صورت یک قطب و قدرت علمی در بیاورند و تا جایی که می توانند بر اطلاعات علمی خود بیفزایند.
بازار کار در ایران
این رشته از نظر کاربرد و بازارکار، یکی از رشته‌های خوب گروه پزشکی است. زیرا با توجه به توسعه و اهمیت امر بهداشت و زمینه مناسب کاری، اغلب فارغ‌التحصیلان این رشته به راحتی وارد بازارکار می‌شوند.
دانش آموختگان می‌توانند در مراکز زیر مشغول به کار شوند:
آزمایشگاه‌های بالینی بیمارستانهای دولتی و خصوصی
آزمایشگاه‌های مراکز بهداشتی
آزمایشگاه‌های تشخیص طبی خصوصی
انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی
کارخانه‌های تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی
شرکتهای پخش فراورده‌های بیولوژیک و آزمایشگاهی
آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی
آزمایشگاه‌های سازمان انتقال خون
در حال حاضر تلاش های زیادی برای راه اندازی مجدد دوره دکتری حرفه ای علوم آزمایشگاهی در جریان است
درآمد
میزان درآمد کارشناسان علوم آزمایشگاهی در ایران در حال حاضر(۱۳۹۶) بسته به محل کار معمولاً بین ۱ تا ۲ میلیون تومان در ماه است.
امکان تاسیس آزمایشگاه
فارغ التحصیلان مقطع دکترا امکان راه اندازی آزمایشگاه در گرایش خود را دارند. درباره تأسیس آزمایشگاه تشخیص پزشکی گفتنی است که درحال حاضر بر اساس مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کسانی حق تأسیس آزمایشگاه تشخیص پزشکی دارند که در یکی از رشته‌های پاتولوژی یا علوم آزمایشگاهی دارای درجه دکترای حرفه‌ای باشند. کسانی که دارای تخصص پاتولوژی هستند افرادی هستند که دارای درجه دکترای حرفه‌ای پزشکی هستند و افراد دیگر که دارای درجه دکترای حرفه‌ای علوم آزمایشگاهی یا آزمایشگاه بالینی هستند، افرادی هستند که در رشته علوم آزمایشگاهی مدرک دکترای حرفه‌ای گرفته‌اند. البته دارندگان مدرک phd در هر کدام از رشته های تخصصی آزمایشگاه اجازه تاسیس آزمایشگاه در حیطه تخصصی خود را دارند.
مشکلات دانش آموختگان علوم آزمایشگاهی در ایران
دانش آموختگان این رشته در ایران همواره از شغل خود به عنوان شغلی مورد ستم یاد می‌کنند. استفاده از افرادی با رشته‌های تحصیلی غیرمرتبط در آزمایشگاه و حتی کسانی که صرفاً دوره‌های کوتاه مدت دیده‌اند.
پایین بودن درآمد نسبت به سختی دروس گذرانده شده و کارهای عملی آزمایشگاه لغو حق تأسیس آزمایشگاه برای پزشکان پاتولوژیست برخی از موارد اعتراضی دانش آموختگان و کارکنان این رشته هستند.
