پانکراتیت

پانکراتیت (Pancreatitis)
پانکراس (لوزالمعده) غده ی بزرگی است که پشت معده قرار گرفته است. پانکراس دو کار اصلی انجام می دهد :
۱ : آزاد کردن آنزیم های گوارشی قدرتمند به درون روده ی کوچک برای کمک به هضم غذا.
۲ : آزاد کردن هورمون های انسولین و گلوکاگون به درون جریان خون. این هورمون ها به بدن برای استفاده از انرژی غذاها کمک می کنند.
پانکراتیت بیماری بوده که در آن پانکراس ملتهب می شود. آسیب به پانکراس زمانی رخ می دهد که آنزیم های گوارشی قبل از آزاد شدن به روده ی کوچک، فعال شوند و شروع به حمله به پانکراس کنند.
دو فرم از پانکراتیت وجود دارد : حاد و مزمن
پانکراتیت حاد (Acute pancreatitis): پانکراتیت حاد یک التهاب ناگهانی است که برای مدت کوتاهی دوام دارد. محدوده ی پانکراتیت حاد می تواند از یک ناراحتی خفیف تا شدید و حتی یک بیماری تهدید کننده ی زندگی باشد. بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد پس از درمان مناسب، بهبودی کامل می یابند. در موارد شدید، پانکراتیت حاد می تواند منجر به خونریزی درون غده، آسیب بافتی شدید، عفونت و تشکیل کیست گردد. پانکراتیت شدید همچنین می تواند به ارگان های حیاتی مثل قلب، ریه ها و کلیه ها آسیب بزند.
پانکراتیت مزمن (Chronic pancreatitis) : پانکراتیت مزمن، التهاب طولانی مدت پانکراس می باشد. پانکراتیت مزمن معمولاً پس از یک دوره ی کوتاه پانکراتیت حاد رخ می دهد. مصرف الکل زیاد هم یکی از علل عمده ی آن می باشد. آسیب به پانکراس از طریق استفاده از الکل ممکن است سال ها بدون نشانه باشد ولی ظهور علائم شدید پانکراتیت در فرد به صورت ناگهانی رخ می دهد.
 
علائم پانکراتیت چیست ؟
علائم پانکراتیت حاد به صورت زیر است :

• درد در قسمت بالای شکم که به کمر هم بازتاب می شود؛ که ممکن است با خوردن غذاهای بسیار چرب تشدید شود.
• متورم و حساس شدن شکم
• تهوع و استفراغ
• تب
• افزایش ضربان قلب

علائم پانکراتیت مزمن به صورت زیر است :
علائم پانکراتیت مزمن شبیه به علائمی است که برای پانکراتیت حاد ذکر شد. بیماران معمولاً یک درد مداومی را در قسمت بالای شکم خود حس کرده که انعکاس این درد به کمر بیمار هم وجود دارد. علائم دیگر شامل کاهش وزن ناشی از سوء جذب مواد غذایی (malabsorption) می باشد. دلیل این سوء جذب این است که پانکراس به میزان کافی آنزیم برای استفاده از انرژی غذاها آزاد نمی کند. همچنین، در صورت آسیب به سلول های تولید کننده ی انسولین، ممکن است دیابت ایجاد شود.
 
چه عواملی باعث پانکراتیت می شوند ؟
در بیشتر موارد، پانکراتیت حاد توسط سنگ کیسه صفرا (gallstone) و مصرف بیش از حد الکل ایجاد می شود. علل دیگر از جمله، داروها، عفونت، تروما، اختلالات متابولیک و عمل جراحی می باشد. دلیل ۱۵ درصد از پانکراتیت حاد نیز مشخص نمی باشد.
در حدود ۷۰ درصد افراد، پانکراتیت مزمن توسط مصرف طولانی مدت الکل ایجاد می شود. علل دیگر شامل سنگ کیسه صفرا، اختلالات ارثی پانکراس، سیستیک فایبروزیس، تری گلیسرید بالا و داروهای خاص. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد موارد پانکراتیت مزمن هم ناشناخته است.
 
عوامل خطر (ریسک فاکتور) برای پانکراتیت چیست ؟
پانکراتیت می تواند برای هر کسی اتفاق بیفتد اما در افراد دارای عوامل خطر بیشتر رایج است.
ریسک فاکتورهای پانکراتیت حاد شامل :

• سنگ کیسه صفرا
• مصرف زیاد الکل

پانکراتیت حاد می تواند اولین نشانه ی سنگ کیسه صفرا باشد. سنگ کیسه صفرا می تواند مجرای پانکراس را مسدود نماید که باعث پانکراتیت حاد می شود.
ریسک فاکتورهای پانکراتیت مزمن شامل :

• مصرف الکل زیاد برای طولانی مدت
• شرایط ارثی خاص مثل سیستیک فایبروزیس
• سنگ کیسه صفرا
• شرایطی مثل تری گلیسرید بالا و لوپوس

افراد دارای پانکراتیت مزمن معمولاً مردان ۳۰ تا ۴۰ ساله هستند، ولی زنان نیز ممکن است به آن دچار شوند.
 
چگونه پانکراتیت تشخیص داده می شود ؟
برای تشخیص پانکراتیت حاد، پزشک باید درخواست آزمایش میزان دو آنزیم گوارشی یعنی آمیلاز (amylase) و لیپاز (lipase) را بدهد. مقادیر بالای این دو آنزیم قویاً نشان دهنده ی پانکراتیت حاد می باشد.
پزشک همچنین می تواند درخواست تست های زیر را نیز بدهد :

• تست عملکرد پانکراس برای فهمیدن اینکه آیا پانکراس میزان کافی آنزیم های گوارشی را تولید می کند یا نه.
• تست تحمل گلوکز برای اندازه گیری میزان آسیب به سلول های سازنده ی انسولین.
• سونوگرافی، سی تی اسکن و MRI برای تصویربرداری از پانکراس و مشاهده ی مشکل موجود در آن.
• تست ERCP برای مشاهده ی پانکراس و مجرای صفراوی با استفاده از اشعه ی X .
• بیوپسی، که در آن یک سوزن وارد پانکراس شده و قسمتی از بافت را برای مطالعه بر می دارند.

در مراحل پیشرفته تر بیماری، از خون، ادرار و تست مدفوع برای تأیید تشخیص استفاده می شود.
 
درمان پانکراتیت چگونه است ؟
درمان برای پانکراتیت حاد
افراد مبتلا به پانکراتیت حاد به طور معمول با تزریق مایعات داخل وریدی و داروهای ضد درد در بیمارستان تحت درمان قرار می گیرند. در برخی از بیماران، پانکراتیت ممکن است خیلی شدید باشد که در این صورت نیاز است بیمار در بخش مراقبت های ویژه (ICU) بستری شود. در ICU، بیمار به شدت تحت نظر گرفته شده زیرا پانکراتیت می تواند باعث آسیب به قلب، ریه ها و کلیه ها گردد. در برخی موارد پانکراتیت حاد می تواند باعث مرگ بافت پانکراس شود. در این صورت ممکن است جراحی نیاز باشد تا بافت مرده یا آسیب دیده، برداشته شود تا عفونت ایجاد نگردد.
حمله ی حاد پانکراس معمولاً به مدت چندین روز طول می کشد. حمله ی حاد پانکراس ایجاد شده توسط سنگ کیسه صفرا ممکن است نیازمند برداشتن کیسه صفرا و یا جراحی مجرای صفراوی باشد. پس از برداشتن سنگ کیسه صفرا و از بین رفتن التهاب، معمولاً پانکراس به حالت نرمال خود بر می گردد.
درمان برای پانکراتیت مزمن
ممکن است درمان پانکراتیت مزمن مشکل باشد. پزشک معالج باید سعی در کاهش درد بیمار و بهبود وضعیت تغذیه ای بیمار کند. به طور کلی به بیماران آنزیم های پانکراس داده شده و ممکن است انسولین نیز نیاز باشد. رژیم غذایی کم چربی هم ممکن است کمک کننده باشد.
جراحی ممکن است در برخی موارد انجام بگیرد تا درد شکمی بیمار از بین رود، درینیج (drainage) آنزیم ها یا هورمون های پانکراس، درمان پانکراتیت مزمن ناشی از انسداد مجرای پانکراس و یا کاهش دفعات حملات.
بیماران باید سیگار کشیدن و مصرف نوشیدنی های الکلی را متوقف کنند و به دستورات پزشک و توصیه های غذایی توجه کرده و از داروهای مناسب استفاده کرده تا حملات کمتر یا ملایم تر پانکراتیت را داشته باشند.
 
می توان از پانکراتیت جلوگیری کرد ؟
به خاطر این که بسیاری از موارد پانکراتیت توسط سوء مصرف الکل ایجاد می شود، توصیه می شود نوشیدن الکل به صورت کامل کنار گذاشته شود. اگر اعتیاد به الکل در شخص ایجاد شده است با پزشک مشورت شود تا به مراکز درمانی ارجاع داده شود.
درباره