سنگهای کلیوی در دستگاه جمع کننده ادرار در کلیه ها تشکیل می شود. این سنگها هنگامی که غلظت بعضی از مواد به قدری بالا می رود که قابلیت حل شدن خود را از دست می دهند، به صورت بلورهای کوچک شروع به رسوب کردن در ادرار می کنند. سنگهای کلیوی بر اثر رسوب مواد کریستالی نظیر اگزالات کلسیم، فسفات کلسیم، اسید اوریک وسیستئین ایجاد می شوند ولی اکثر آنها (۸۰%) از اگزالات کلسیم تشکیل می شوند. عواملی مانند پر کاری غده پاراتیروئید، مصرف بیش از حد شیر و ویتامین D و چاشنی ها (نظیر فلفل) و عوامل ژنتیکی در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند.
عوامل مستعد کننده:
۱- جنسیت: سنگ کلیه در مردان شایع تر است. ۲-رکود ادرار و انسداد به هر دلیل ۳- کم تحرکی مانند بستری شدن طولانی ۴- آب و هوای گرم و مرطوب ۵- وراثت.
علائم سنگ کلیه ومجاری ادرار:
سنگهای لگنچه کلیه با درد پهلوها و پشت شروع می شود (قولنج کلیوی یا درد کولیکی) و با حرکت سنگ به طرف پایین و حالب درد به تدریج به کشاله ران واندام تناسلی انتشار می یابد. درد کولیکی یکی ازشدیدترین دردهایی است که انسان تجربه می کند. امکان دارد این درد همراه با علائم گوارشی نظیر تهوع و استفراغ و یا شوک باشد.
تشخیص:
۱- آزمایشات کشت و تجزیه ادرار جهت بررسی عفونت و خون در ادرار ۲- آزمایش خون: در صورتی که افزایش گلبولهای سفید دیده می شود به عفونت مشکوک می شویم. ۳- عکس ساده شکم: به طور کلی محل اغلب سنگها را مشخص می کند. ۴- عکسIVP یا اصطلاحاً رنگی: که با تزریق ماده حاجب انجام شده و جزئیات کلیه ها، حالب و مثانه را مشخص می کند. ۵-سونوگرافی: که وجود احتمالی سنگ و یا انسداد رادر سیستم ادراری نشان می دهد.
درمان:
اصول کلی درمان شامل:۱- حل کردن سنگ به طریق شیمیایی ۲- از بین بردن روند سنگ سازی ۳- شناسایی نوع سنگ برای تعیین رژیم غذایی ۴-جلوگیری از تخریب سلولهای کلیه ۵- کنترل عفونت و برطرف نمودن هر گونه انسداد روشهای درمان دارویی: ۱) اولین اقدام درمانی کاهش درداست. در صورت وجود درد شدید از داروهای مخدر (مانند تالوین) و داروهای ضد اسپاسم نظیر هیوسین استفاده می کنند. داروهای ضد اسپاسم موجب شل شدن عضلات حالب شده و به دفع سنگ کمک می نماید. ۲) مشخص نمودن ترکیب سنگ به کمک تجزیه شیمیایی برای تعیین رژیم غذایی مناسب: بیمار باید از طریق یک صافی ادرار نموده و سنگ را برای تجزیه و مشخص نمودن ترکیب آن به پزشک نشان دهد. ۳) بسته به نوع سنگ ممکن است داروهایی به منظور متوقف کردن رشد سنگهای موجود یا تشکیل سنگهای جدید تجویز شود. ژل هیدروکسید آلومینیوم به علت اتصال به فسفر سبب دفع آن از طریق دستگاه گوارش می شود. و در افرادی که سنگهای فسفاتی دارند تجویز می شود. از آلو پورینول برای کاهش اسید اوریک سرم (خون) استفاده می شود و در مبتلایان به سنگهای اسید اوریکی داده می شود. در ضمن بی کربنات سدیم و جوش شیرین این نوع سنگ را حل می کند. تجویز داروهای ادرار آور (تیازیدی) سبب کاهش کلسیم ادرار می شود.
یافته های جدید:
محققان گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران می گویند گیاه روناس حاوی ماده ای موسوم به آنتراکوئینون است که با خواص ضد اسپاسم و ضد میکروبی در درمان دردهای کولیکی بیماران مبتلا به سنگ های کلیوی بسیار موثر است. روشهای جراحی: امروزه سنگ شکن (ESWL) بسیاری از سنگها را درمان می کند و اقدامات جراحی کمتر از سابق به کار می آید اما در بعضی موارد اقدامات جراحی لازم می شود. ۱- خارج کردن سنگ از طریق حالب با وسیله ای به نام یوروتروسکوپ: این وسیله کمک می کند که پزشک سنگهای انتهای حالب را بدون دادن شکاف به خصوص اگر اندازه آن کوچک باشد خارج نماید. ۲- سنگ شکنی با سوراخ کوچک پوستی: معمولاً سنگهای کلیوی بزرگتر از ۵/۲ سانتی متر با ایجاد شکاف کوچک بر روی پوست و با عبور لوله ای باریک به داخل کلیه و خرد کردن سنگ درمان می گردند. در این روش ممکن است بیمار جهت خارج شدن راحت ادرار از کلیه تا مدتی کوتاه سوندی داشته باشد که یک سر آن در کلیه و سر دیگر آن از راه پوست خارج گردد. ۳- جراحی باز: علیرغم پیشرفت تکنو لوژی جدید بعضی از سنگها به علت اندازه بسیار بزرگ و نوع استقرار و جنس آن نیاز به جراحی باز دارند.
رژیم غذایی:
در ارتباط با سنگهای اگزالات ادرار رقیق نگه داشته می شود و بایستی از خوردن شکلات، قهوه، چای، بادام زمینی، چغندر، نوشابه های گاز دار، توت فرنگی، ریواس، اسفناج و سبوس اجتناب گردد. در ارتباط با سنگهای اسید اوریکی، از خوردن گوشت خودداری شود. و ادرار باید قلیایی نگه داشته شود و در سنگهای سیستئینی نیز رژیم غذایی حاوی مواد قلیایی مفید است. بی کربنات سدیم سنگهای اسیداوریکی و سیستئینی را حل می کند. در ارتباط با سنگهای کلسیمی یا فسفری باید از مصرف لبنیات، نمک طعام، پروتئین زیاد، شکلات و نارگیل خودداری شود. افرادی که کلیه سنگ ساز دارند از خوردن آب انگور اجتناب کنند. پیشگیری: نوشیدن آب زیاد به ویژه در هوای گرم ومرطوب (روزی ۱۳-۸ لیوان آب) از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری می کند. داشتن تحرک کافی وروزانه کمی ورزش در پیشگیری ازتشکیل سنگ مؤثر است. یافته های جدید: مصرف روزانه یک لیوان آب پرتقال از تشکیل سنگ کلیه جلو گیری می کند (به علت وجود سیترات درآن) مصرف اکسید منیزیوم همراه با ویتامین B6 از تشکیل سنگ جلو گیری می کند.
