دارو های شیمی درمانی و موارد استفاده آنها

شیمی درمانی، استفاده از عوامل ضد نئوپلاستیک است که با دخالت در اعمال سلولی و ممانعت از تولید و رشد آن باعث پیشبرد مرگ سلول تومورال می گردند، شیمی درمانی به عنوان درمان اولیه، در بیماری سیستمیک بکار می رود و زمانی که تغییرات موضعی باشد و با جراحی یا رادیوتراپی قابل درمان باشد.

طبقه بندی عوامل شیمی درمانی

• بعضی از عوامل شیمی درمانی سلول را در مراحل خاصی از چرخش سلولی (G₁-S-G₂-M-G₀) از بین می برند.
• بیشتر داروهای خاص چرخش سلولی در مرحله S با دخالت در سنتز DNA و RNA بر سلولها اثر می کنند.
• بعضی دیگر مانند آلکالوئیدهای گیاهی یا ونیکا خاص مرحله M بوده و از تشکیل دوکهای میتوزی جلوگیری می کنند.
• عوامل شیمی درمانی که فعالیتشان به مراحل چرخش سلولی وابسته نیست ودر تمام مراحل چرخه سلولی تاثیر می گذارند را اصطلاحاً داروهای غیراختصاصی چرخش سلولی(Cell Cycle- Nonspecific Drugs) می نامند.
• این عوامل معمولاً تاثیر طولانی تری بر سلولها داشته و باعث صدمه یا مرگ سلول می شوند.

• این گروه از داروها هم روی سلولهای در حال تقسیم و هم روی سلولهایی که در حال تقسیم نیستند موثر می باشند.
• کاربرد این داروها در تومورهای بزرگ می باشد، چون داخل تومورهای بزرگ، تعداد زیادی سلول ایسکمی وجود دارد بنابراین تعداد زیادی از سلولها رشدشان متوقف شده و تجویز داروهای دسته دوم باعث از بین رفتن سلولهای ایسکمیک و سلول های در حال تقسیم می شوند.
• استفاده از داروهای ترکیبی (ترکیب داروها): مصرف توام داروها، سلولهای بدخیم را بیشتر از بین می برند، مثلاً برای بیماری هوچکین (Hodgkin’s Disease).
• این درمان هر ۲۸ روز یکبار برای حداقل ۶ دوره تکرار می شود و در طول دوره درمانی بیمار باید قبل، حین و پس از درمان تست های آزمایشگاهی را انجام دهد.

علاوه بر این، عوامل شیمی درمانی برحسب گروه های شیمیایی و مکانیسم عمل مختلفی که دارند و براساس خواص فارماکولوژیک و تاثیر آنها بر سیکل سلولی طبقه بندی می شوندک

این گروه ها شامل:

عوامل آلکیل کننده (Alkylating Agents) :

• مثل بوسولفان (Busulfan Myleran) که خوراکی است.
• سیکلوفسفاماید
• ایفوسفاماید.
• کلرامبوسیل (Chlorambucil) که خوراکی
• سیس پلاتین (Cispaltin) که تزریقی است.

مکانیسم عمل:

غیر اختصاصی بوده و تغییر در ساختمان DNA ایجاد می نمایند .

 عوارض آنها شامل :

• دپرسیون مغز استخوان
• تهوع، استفراغ شدید
• اسهال
• آلوپسی
• سیستیت
• سمیت کلیوی می باشد.
• کلرامبوسیل بیشتر روی کلیه تاثیر می گذارد.

آنتی متابولیت ها (Anti metabulits)

• سیتارابین یا سایتوسار (Cytrabin[Sytosar) که تزریقی است
• متوتروکسات (Methotrexate) که هم خوراکی و هم تزریقی است
• (Fu-5[Fluorourail-5])، که تزریقی است و کرم هایی دارد که می توان به صورت موضعی استفاده نمود.

مکانیسم عمل:

 به طور اختصاصی عمل نموده و مخصوص مرحله S می باشد و از سنتز DNA جلوگیری می کنند.

عوارض آنها شامل:

• تهوع، استفراغ شدید
• اسهال
• دپرسیون مغز استخوان
• سمیت کلیوی و کبدی می باشد.

آنتی بیوتیک های ضد تومور (Antitomur Antibiotics)

• بلئومایسین (Bleomycin) که از سد مغزی- خونی عبور می کند.
• (اکتومایسین D) یا اکتومایسین.

مکانیسم عمل:

 این گروه از داروها غیر اختصاصی هستند .

عوارض آنها شامل:

• تهوع، استفراغ
• بی اشتهایی
• آلوپسی
• دپرشن مغز استخوان می باشد.
• دوزهای بالای این داروها باعث سمیت قلبی می شود. بنابر این علائم قلبی باید کنترل شود
• مخصوصاً در افراد مسن، اکثر این داروها تاول زا بوده و اگر از ورید نشت نمایند واکنش های شدید بافتی ایجاد می کنند.

آلکالوئیدهای گیاهی وینکا (Vinca [Plant] Alcaloids)

مثل وین کریستین (انکووین)

 وین بلاستین (ولبان)

مکانیسم عمل:

به طور اختصاصی عمل نموده و خاص مرحله میتوز می باشند.

 عوارض آنها شامل:

• دپرسیون مغز استخوان
• استوماتیت
• در صورتی که دوز دارو باشد نوروپاتی ایجاد می کند
• در صورت نشت دارو باعث انهدام بافت می گردد.

Nitro Sureas

• کارموستین (Carmustine)
• لوموستین (Lomustine)

مکانیسم عمل:

غیر اختصاصی بوده و باعث تغییر ساختمان DNA می شوند و از سد مغزی- خونی عبور می کنند.

عوارض آنها شامل:

• دپرشن مغز استخوان
• تهوع، استفراغ
• ترومبوسیتوپنی می باشد.

استروئیدها و هورمون ها:

اگر رشد تومور بستگی به هورمون ها داشته باشد، پس هدف از درمان ایجاد تغییر در مقدار هورمون های بدن خواهد بود و با روشهای مختلفی مثل شیمی درمانی و جراحی انجام می گیرد.

مکانیسم عمل دقیقاً معلوم نیست ولی ممکن است با رسپتورهای هورمونی باند شده و رشد سلولی را تغییر دهند.

از داروهای مختلفی استفاده می شود، مثلاً از گروه آندروژن ها (مثل تستسترون).

• از گروه آنتی استروژن ها (مثل تاموکسی فن) که در مورد سرطان پستان استفاده می شود.
• از گروه استروژن ها (مثل دی اتیل استیل بسترول)
• از گروه پروژسترون ها (مثل مژسترول)
• از گروه آدرنوکورتیکوئیدها (مثل کورتیزول و دگزامتارون)
• از گروه ضد آدرنال (مثل آمینوگلوتوتیفید)

مکانیسم عمل:

غیر اختصاصی هستند و دقیقاً شناخته شده نیست.

عوارض:

بستگی به نوع هورمون داشته ولی به طور کلی شامل

• هایپرکلسمی
• یرقان
• افزایش اشتها
• احتباس سدیم و مایعات
• تهوع و استفراغ
• احساس گرمی (هات فلاش)
• ایجاد خواص زنانگی یا مردانگی برحسب نوع هورمون می باشند.

داروهای متفرقه

در این دو گروه داروهایی قرار دارند که یا مکانیسم عمل آنها شناخته شده نیست و یا قابل دسته بندی در گروههای دارویی نیستند.

مثل :

• آنزیم L-Asaraginas که در درمان لوسمی (ALL) لنفوبلاستیک استفاده می شود.
• Hydroxyurea شبیه آنتی متابولیت ها عمل نموده و در درمان لوسمی به کار می رود.
• هیدروکلرید پروکاربازین (Procarbazin) که مکانیسم عمل آنها شناخته شده است و مخصوص مرحله S می باشد و در درمان هوچکین و لنفوم استفاده می شود.

عوارض این داروها شامل:

• بی اشتهایی
• تهوع، استفراغ
• دپرشن مغز استخوان
• سمیت کبدی
• احتمال شوک آنافیلاکتیک
• هایپوتنشن
• تغییر در مکانیسم گلوکز می باشد.

در طی طول درمان جهت افزایش تخریب سلولهای تومورال از تمام گروه های شیمی درمانی می توان استفاده نمود، این ترکیب باید به گونه ای باشد که سمیت های یکسان نداشته در عین حال فعالیت سینرژیستی با یکدیگر داشته باشند.

علاوه بر آن استفاده از ترکیب داروها از مقاومت به دارو پیشگیری می کند.