سندرم پرادر ویلی (Prader-Willi syndrome)
شرح کلی
سندرم پرادر ویلی
سندرم پرادر ویلی یک شرایط ژنتیکی پیچیده می باشد که بسیاری از بخش های بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. در اطفال این بیماری با تون ماهیچه ای ضعیف (هایپوتونی)، مشکلات در تغذیه، رشد کم، و تکامل تاخیر یافته همراه می باشد. با شروع در کودکی افراد بیمار اشتهای سیری ناپذیر داشته که باعث پرخوری مزمن (هایپرفاژی- hyperphagia) و چاقی می شود. برخی از بیماران به ویژه بیماران چاق به دیابت نوع ۲ نیز مبتلا می شوند.
بیماران با سندرم پرادر ویلی به طور معمول اختلالات ذهنی خفیف تا متوسط و مشکلات یادگیری دارند. مشکلات رفتاری شامل زودجوشی (فوران احساسات) ، لجاجت، و رفتار اجباری نیشگون گرفتن پوست (picking at the skin) شایع می باشد. اختلالات خواب نیز ممکن است در بیماران وجود داشته باشد. علائم دیگر شامل خصوصیات چهره ای خاص مثل پیشانی کوتاه، چشم های بادامی، دهان مثلثی ، قامت کوتاه و دست ها و پاهای کوتا می باشد. برخی بیماران ، پوست بور غیر طبیعی و موهای روشن دارند. بیماران چه آقا و چه خانم دستگاه تناسلی با تکامل ناقص دارند. بلوغ تاخیر داشته یا ناکامل می باشد، و اکثر بیماریان نابارور می باشند.
درمانی برای سندرم پرادر ویلی وجود ندارد با این حال مشکلات جسمی ناشی از بیماری قابل کنترل است.درمان بیماری شامل رژیم غذایی ،ورزش روزانه، دارو درمانی، کاردرمانی، گفتار درمانی و درمان با هورمون رشد میباشد.
تشخیص و غربالگری پیش از تولد ناهنجاری های
کروموزومی به روش غربالگری غیر تهاجمی (NIPT) اخیرا”
برای غربالگری و تشخیص تریزومی های ۲۱، ۱۳، ۱۸، آنیوپلوئیدی کروموزوم های جنسی و
تریپلوئیدی به کارمی رود. آزمایش سل فری یک تکنیک منحصر به فرد است زیرا علاوه بر
آنکه نتایج آن از دقت بالایی برخوردار است برای انجام آن نیازی به استفاده از
تکنیک های تهاجمی مثل نمونه برداری از پرزهای کوریونی و آمنیوسنتز که با خطر سقط
جنین همراه هستند نبوده و تنها از طریق آزمایش خون مادر قابل انجام است. باید به
این نکته توجه داشت که دقت غربالگری NIPT حدود ۱
تا ۲ درصد کمتر از آزمایش های تهاجمی است.
علاوه بر ناهنجاری های ذکر شده ناهنجاری های کروموزومی مثل میکرودلیشن ها و مضاعف
شدگی های کروموزومی نیز می توانند منجر به اختلالات جسمی و یا ذهنی شوند که ممکن
است حتی شدیدتر از اختلالات مربوط به کل کروموزوم و یا نبود کامل یک کروموزوم
باشد. بر خلاف آنیوپلوئیدی (اختلالات تعدادی کروموزوم ها) که ریسک ایجاد آن ها
مربوط به عدم جدایی کروموزوم ها در هنگام تقسیم بوده و با سن مادر مرتبط است وقوع
حذف ها و دو برابر شدگی ها به سن مادر بستگی نداشته و در حدود ۱ تا ۱٫۷% از همه
بارداری ها ی نرمال از لحاظ ساختاری می تواند اتفاق بیفتد. به طوری که در زنان
جوان ریسک وقوع حذف های مهم از لحاظ بالینی از ریسک وقوع سندرم داون (تریزومی ۲۱)
بیشتر است. به دلیل اینکه مداخله های درمانی برای جنین های مبتلا به برخی از این
اختلالات می تواند سودمند باشد تشخیص پیش از تولد برای مدیریت بهینه آن ها اهمیت
زیادی دارد.
به همین دلیل تشخیص پیش از تولد این اختلالات برای مادران بار دار توصیه می شود که
اخیرا” با معرفی روش غربالگری هورمونی ;CfDNA NIPT زنانی
که قبلا” کاندید انجام آزمایش غربالگری با روش های تهاجمی بودند بهتر است از روش NIPT برای اجتناب از ریسک خطر سقط جنین استفاده کنند.
تشخیص اختلالات میکروسکوپی با روش NIPT به دلیل
سایز کوچک آن ها از تشخیص آنیوپلوئیدی ها مشکل تر است اما اخیرا” یک روش تشخیص SNP بر اساس NIPT به پروتکل های تشخیصی و غربالگری
آزمایش سل فری هارمونی برای تشخیص ۵ سندرم ریزحذفی مهم از نظر بالینی شامل:
• حذف ۲۲q11.2
• سندرم پرادرویلی
• سندرم آنجلمن
• حذف q 361
• Cri-du-chat
اضافه و تایید شده است. برای هر ۵ اختلال ذکر شده نرخ تشخیص حذف های بزرگ ۹۷% و با اختصاصیت بالای ۹۹% بوده است. از میان ۵ سندرم ریز حذفی شایع ترین آن ها مربوط به میکرودلیشن q11.22 می باشد که منجر به ایجاد سندرم دی جرج یا ولوکاردیوفاشیال می گردد. افراد مبتلا دچار عدم تکامل غده تیموس و پاراتیروئید بوده و بر اساس تغییرات ظاهری مانند صورت نابه‌هنجار و نقایص قلبی در هنگام تولد تشخیص داده می شوند.
اساس ژنتیکی
سندرم پرادر ویلی به علت از دست رفتن بخش خاصی از کروموزوم ۱۵ ایجاد می شود. در
حالت عادی هر فرد یک کپی از این کروموزوم را از پدر و یک کپی از این کروموزوم را
از مادر خود به ارث می برد. برخی از ژن ها فقط بر روی کورموزومی که از پدر
به ارث رسیده است روشن (فعال) می باشند همچنین برخی از ژن ها فقط بر روی کورموزومی
که از مادر به ارث رسیده است روشن (فعال) می باشند. این فعالیت ژنی وابسته به منشا
والدینی توسط پدیده ای به نام نقش گذاری ژنومی یا علامت گذاری ژنومی (genomic imprinting) ایجاد می شود.
اکثر موارد سندرم پرادر ویلی (۷۰%) زمانی ایجاد می شود که بخشی از کروموزوم ۱۵ پدری در همه سلول ها حذف شده است. افراد با این تغییرات کروموزومی ژن های مهمی که در این ناحیه وجود دارند را از دست می دهند، زیرا ژن های پدری موجود در این بخش از بین رفته اند و ژن ها مادری (موجود بر روی کروموزوم به ارث رسیده از مادر) در این بخش خاموش می باشند. در ۲۵% موارد باقیمانده این بیماری ، فرد بیمار دو کپی از کروموزوم ۱۵ را دارد اما هر دو کپی از مادر به ارث (کپی های مادری) رسیده اند به جای اینکه هر کدام از کپی ها از یکی از والدین به ارث رسیده باشند. این پدیده دیزمی تک والدی-uniparental disomy نامیده می شود. به صورت نادر، سندرم پرادر ویلی می تواند توسط بازآرایی های کروموزومی که جابجایی- translocation نامیده می شود و یا توسط جهش هایی که به صورت غیرطبیعی باعث خاموش شدن ژن های موجود بر روی کروموزوم ۱۵ پدری می شوند، به وجود آید.
به نظر می رسد که خصوصیات ویژه سندرم پرادر ویلی به علت از دست رفتن چند ژن بر روی کروموزوم ۱۵ حاصل می شوند. در بین این ژن ها، برخی از ژن ها تولید کننده RNA های کوچک هستکی (snoRNA) می باشند. این مولکول ها تنوعی از فعالیت ها دارند، که شامل کمک به تنظیم عملکرد سایر RNAها می شود. (مولکول های RNA نقش اساسی را در تولید پروتئین ها و سایر فعالیت های سلولی ایفا می کنند). مطالعات پیشهاد می کنند که از دست رفتن گروه خاصی از ژن های snoRNA که به عنوان خوشه SNORD116 شناخته می شوند، ممکن است نقش اصلی را در ایجاد علائم و نشانه های سندرم پرادر ویلی ایفا کند. با این وجود، مشخص نیست که چگونی از دست رفتن خوشه SNORD116 می تواند باعث ایجاد اختلالات ذهنی، مشکلات رفتاری، و خصوصیات فیزیکی قابل مشاهده در این بیماری می شود.
در برخی از بیماران از دست رفتن ژن OCA2 مرتبط با پوست بور و موی روشن می باشد. ژن OCA2 بر روی بخشی از کروموزم ۱۵ قرار دارد که در این اختلال حذف می شود. با این وجود، از دست رفتن این ژن نمی تواند دلیلی برای سایر علائم و نشانه های سندرم پرادر ویلی باشد. پروتئین تولید شده توسط این ژن به تعیین رنگ (پیگمنتاسیون) پوست، مو و چشم ها کمک می کند.
محققان در حال مطالعه سایر ژن های کروموزوم ۱۵ هستند که ممکن است با علائم و نشانه های اصلی سندرم پرادر ویلی مرتبط باشند.
فراوانی
فراوانی این بیماری تقریباً یک نفر در هر ۱۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ نفر در سراسر جهان می باشد.
الگوی توارث
اغلب موارد سندرم پرادر ویلی وراثتی نمی باشند، به ویژه آنهایی که به علت حذف بخش پدری کروموزم ۱۵ یا دیزومی تک والدی مادری ایجاد شده اند. این تغییرات ژنتیکی به صورت تصادفی در حین تشکیل سلول های تولید مثلی (اسپرم یا تخمک) یا در تکامل اولیه رویان حاصل می شوند. بیماران به طور معمول هیچی تاریخچه ای از این بیماری را در خانواده خود ندارند.
به ندرت یک تغییر ژنتیکی مسئول سندرم پرادر ویلی می باشد و می تواند به ارث برسد. برای مثال، برای یک تغییر ژنتیکی که به صورت غیر طبیعی باعث غیر فعال شدن ژن های موجود بر روی کروموزوم ۱۵ پدری می شوند، می تواند از یک نسل به نسل بعد به ارث برسد.
اسامی دیگر بیماری
سندرم پرادر-لابارت-ویلی
PWS
سندرم ویلی پرادر
