کارکرد تومورمارکرها در تشخیص و پایش کانسر (سرطان) ریه

کانسر ریه شایعترین بدخیمی نئوپلاسمی در جهان است. تومورهای اولیه ریه را می‌توان با تکیه بر شواهد، از نظر بافت‌شناسی به چهار دسته کارسینوم سلول سنگفرشی، آدنوکارسینوم، کارسینوم سلول بزرگ و کانسر سلول کوچک ریه (SCLC) تقسیم بندی کرد که سه گروه اول تحت عنوان کارسینوم سلول غیرکوچک ریه (NSCLC) شناخته می‌شوند و %۸۰ موارد بیماران مبتلا به کانسر ریه را شامل می شوند. SCLCاز لحاظ بالینی و زیستی باNSCLC تفاوت دارد. با این وجود هم در NSCLC و هم در SCLC گروه‌های ناهمگنی با هم‌پوشانی بافت‌شناسی با دیگر گروه‌های اصلی وجود دارند.
دهه های متمادی است که جراحی رادیکال (Radical Surgery) درمان استاندارد این بیماری به حساب می آید و Stage مرحله تومور در زمان تشخیص مهمترین فاکتور پروگنوز به منظور پیش بینی بقای بیمار است. متاسفانه اغلب بیماران مبتلا بهNSCLC در مرحله نهایی تشخیص داده می شوند که این امر موجب می شود میزان بالای مورتالیتی را در این بیماران شاهد باشیم. استراتژی های درمانی مختلف شامل ترکیبی از شیمی درمانی و رادیولوژی در بیماران با بیماری پیشرفته و پس از عمل جراحی اتخاذ گردیده است ولی همچنان در نسبت زیادی از بیماران، پیشرفت بیماری در کوتاه مدت اتفاق می افتد و بقای پنج ساله این بیماران تقریباً ۱۵ درصد است.
متد طلایی جهت ارزیابی اثربخشی درمان شامل آزمون های فیزیکی، تصویربرداری و بررسی اندازه تومور است. این روش ها جهت، ارزیابی پاسخ به درمان در بیماران مبتلا به کانسر ریه که تحت عمل جراحی قرار می گیرند مناسب نیست، چرا که این افراد پس از عمل توده قابل اندازه گیری ندارند. در این موارد می توان تومور مارکرهای بیولوژیک سرمی را به عنوان سیستم پشتیبان جهت ارزیابی به کار برد. انولاز اختصاصی نورون (NSE)، آنتی ژن کربوهیدراتی ۱۲۵ (CA125) و آنتی ژن کارسینومای سلول سنگفرشی (SCC) مارکرهایی هستند که به عنوان تومورمارکر کانسرهای ریه بیشترین کاربرد را دارند. بررسی CYFRA 21-1 ، CEA و TPA و برخی از مارکرهای دیگر نیز می تواند حاوی اطلاعات ارزشمند باشد.
CA125، یک گلیکو پروتئین موسینی است که در تشخیص و پیگیری بیماران مبتلا به کانسر تخمدان کاربرد دارد. ارتباط معنا داری بین CA125 و نتایج NSCLC گزارش شده است. مارکرSCC ابتدا از بافت کارسینوم سلول سنگفرشی و از دهانه رحم به دست آمده و اثبات شده است که مارکر خوبی برای کارسینومای سلول سنگفرشی است.
انولاز یک آنزیم سیتوپلاسمی مسیر گلیکولیز است که در همه سلول‌های انسانی وجود دارد. انولاز اختصاصی نورون (NSE) ابتدا از سلول‌های سیستم اعصاب مرکزی استخراج گردید ولی بعدها مشخص شد که در همه سلول‌های نورواندوکرین محیطی و مرکزی تحت عنوان سلول‌های برداشت پیش‌ساز آمین و دکربوکیلاسیون ( APUD) یافت می‌شود. و در نئوپلاسم های مربوطه به سلول های APUD و APUDoma یافت می‌شود که کانسر سلول کوچک ریه را نیز شامل می‌گردد.
به دلیل فقدان اختصاصیت ارگانی و توموری نمی‌توان تومورمارکر ها را در غربالگری کانسر ریه در بیماران فاقد علامت و یا بیماران با خطر بالای بدخیمی به کار برد. در کل می توان عنوان کرد که با وجود همه این محدودیت‌ها بررسی تومورمارکرها در زمان تشخیص اولیه از جنبه‌های زیر اهمیت دارد:
• آنتی‌ژن‌های همراه تومور در زمان تشخیص اولیه بیان می‌شوند و به احتمال زیاد مهم‌ترین مارکر جهت پیگیری و پایش بیمار به حساب می‌آیند.
• CYFRA 21-1 و CEA و CA125 فاکتورهای پروگنوزی مستقل با اهمیت زیاد NSCLC هستند و NSE در SCLC اهمیت دارد.
• سرعت و شدت کاهش بیان فاکتور‌ها پس از جراحی نسبت به میزان قبل از جراحی اطلاعات مفیدی در زمینه حجم تومور باقیمانده و اثربخشی درمان ارائه می‌دهد.
چنانچه غلظت تومورمارکر به آهستگی کاهش یابد و به میزان طبیعی نرسد می‌تواند نشان‌دهنده جراحی درمانی ناموفق و باقیمانده توموری باشد. در طول پایش، افزایش غلظت تومورمارکر می‌تواند اولین علامت عود مجدد بیماری باشد. این چنین موارد افزایشی ممکن است ۱۲ ماه قبل از تشخیص پیشروی بیماری با تصویربرداری یا علائم بالینی باشد.