سلامت خون (فرآورده های خون ،واکنش های حاد ترانسفوزیون خون ،بیماری های منتقله از راه خون و فرآیند تجویز خون)

سلامت خون
 
هدف سازمانهای انتقال خون، اطمینان از تهیه خون کافی و عاری از عفونت برای بیماران می باشد؛ بطوری که فرآورده بدون ریسک و یا حداقل ریسک را با استفاده مناسب از امکانات موجود برای بیمار فراهم آورند . برای برآوردن این هدف نیاز به منبع بزرگی از اهدا کنندگان سالم، داوطلب و بدون چشم داشت داریم که بصورت منظم مبادرت به اهداء خون نمایند. جمع آوری خون بایستی در شرایط بهداشتی و با استفاده از وسایل استریل و یک بار مصرف صورت گرفته و آزمایشات لازم برای کاهش خطر عفونتهای منتقله از طریق خون با دقت تمام روی آن انجام گیرد.
بایستی به این نکته توجه نمود که هنوز امکان تهیه یک سرویس خونی صد در صد بدون ریسک وجود ندارد و احتمال کمی خطر که آن را خطر باقیمانده  می نامیم وجود دارد و باید برای مقابله با این خطر تمامی تلاش خود را هنگام جمع آوری خون برای کاهش فاکتورهای خطر به کار گیریم. گرچه از میان برداشتن کامل این فاکتورها همیشه امکان پذیر نمی باشد. بالاخره بایستی به این مسأله مهم که علیرغم تمام تلاشها هنوز خطر مصرف فرآورده های خونی به صفر نرسیده توجه شود و مصرف کننده بایستی احتمال این خطر ناچیز را با لحاظ کردن منافعی که از تزریق خون شاملش می شود بپذیرد. امروزه انتقال خون در کشورهای پیشرفته بطور قابل توجهی از سلامت برخوردار است.
مهمترین معیارهایی که موجب رسیدن به این توفیق گردیده اند به شرح زیر است:

1. اهداء کنندگان از جمعیتهایی انتخاب می شوند که کمترین خطر را از نظر احتمال عفونت داشته باشند.
2. اهداء کنندگان پس از مراجعه برای اهداء خون مصاحبه می شوند تا چنانچه تاریخچه ای از رفتارهای ناهنجار یا مشکلات طبی که آنان را در خطر بالای عفونت زایی قرار می دهد داشته اند از چرخه اهداء به طور موقت یا دایم حذف گردند.
3. مراقبتهای لازم برای اطمینان از آسپتیک بودن روشهای خونگیری و همچنین ذخیره خون بعمل آورده می شود.
4. هر واحد خون اهدایی از نظر عفونتهای منتقله از طریق تزریق خون مورد آزمایش قرار می گیرد.
5. روشهای برچسب زدن و قرنطینه لازم برای جلوگیری از ورود خونهای تست نشده و یا خونهایی که تست مثبت دارند به منبع خونهای سالم، به کار گرفته می شود.

۶ـ گزارشات لازم برای جلوگیری از جمع آوری یا مصرف فرآورده اهداء کنندگانی که قبلاً مردود گردیده و خون آنها غیرقابل مصرف است تهیه و نگهداری می شود.
۷ـ اقدامات لازم برای ویروس زدایی بعضی محصولات در شرایط خاص انجام می شود.
۸ـ تمام فعالیتهای فوق در قالب یک سیستم تعریف شده کنترل کیفیت نظارت می شود .
البته استراتژیهای دیگری نیز برای تحقق بهبود سلامت خون به کار گرفته می شود. یکی از این استراتژیها به کارگیری روشهایی است که در آن حتی المقدور فرآورده های مورد نیاز بیمار از اهداء کنندگان کمتری تأمین گردد و تا جایی که ممکن است مواجهه با اهداء کنندگان مختلف کاهش یابد .
 مصرف خون اتولوگ در بیماران کاندید عمل جراحی می تواند یکی دیگر از این استراتژیها باشد. خطر عفونتهای منتقله از طریق تزریق خون در این روش به صفر می رسد.
استفاده از فاکتورهای رشد خونساز مانند اریتروپروتئین که امروزه در بیماران کلیوی و دیگر نیازمندان به تزریق خون استفاده می شود گام دیگری در جهت کاهش مصرف خون و کمک به سلامت انتقال خون است.
از همه عوامل فوق مهمتر، بهینه کردن مصرف خون و فرآورده های خونی است. امروزه ثابت شده است که بسیاری از مواردی که در گذشته اقدام به تزریق خون و فرآورده های آن می شد بی مورد بوده و می توان تزریق خون یا فرآورده خونی را تا حدود زیادی کنترل نموده و به سیستم خونساز بدن اجازه داد تا با فعالیت خود این کمبودها را جبران سازد؛ مثلاً میزان هموگلوبین یا پلاکت بیماران تحت شیمی درمانی که مستحق دریافت خون یا پلاکت هستند امروزه بسیار پایین تر از گذشته در نظر گرفته می شود.
انتخاب اهداء کننده سالم
تأمین خون کافی و سالم با حفظ ذخیره کافی از اهداء کنندگان داوطلب و بدون چشم داشت که بطور منظم حداقل یک تا دو بار در سال خون اهداء می نمایند میسر خواهد بود. این افراد که اهداء کننده مستمر نامیده می شوند علم کافی در مورد سلامتشان داشته و آگاهی نسبتاً خوبی از خطرات بالقوه خون و فرآورده ها دارند.
این افراد همچنین به این نکته واقفند که چنانچه تغییری در وضعیت سلامتشان حاصل شده و در جمعیت پرخطر باشند بایستی از چرخه اهداء خون حذف شوند.
اهداء کنندگان حرفه ای که در گذشته منبع قابل توجهی از بانک اهداء خون را تشکیل می دادند امروزه از ورود به چرخه اهداء حذف شده اند؛ ولی هنوز کشورهایی وجود دارند که مجبورند برای تأمین خون موردنیاز، از این اهداء کنندگان استفاده نمایند. بدیهی است افرادی که داوطلب فروختن خون می شوند معمولاً از سطوح اجتماعی اقتصادی پایین بوده و خطر انتقال عفونت نیز در بین آنان بیشتر است. خوشبختانه از سالهای بسیار دور اهداء کننده حرفه ای در ایران نداشته ایم و هم اکنون اکثریت اهداء کنندگان خون، کسانی هستند که از فامیل یا وابستگان بیماران انتخاب شده و بصورت جایگزینی خون اهداء می نمایند .
مصاحبه بیمار توسط پزشک :
لازم است مراجعه کنندگان برای انصراف افراد پرخطر از اهداء خون، توسط پزشک انتقال خون مصاحبه گردیده و تحت معاینه قرار گیرند. پزشک بخش اهداء کننده با سؤالات آماده شده با اهداء کننده به گفتگو می پردازد.
چنانچه وضعیت و شرایط وی از نظر سلامت جسمانی به گونه ای باشد که اهداء خون برای وی مضر تشخیص داده شود مثلاً بیماری عروق کرونر و یا فشار خون خیلی بالا داشته باشد، ممکن است بطور موقت یا دایمی از اهداء خون معاف گردد.
در این مصاحبه افراد معتاد یا کسانی که رفتار پرمخاطره آنان باعث گردیده تا در گروه پرخطر از نظر ویروس ایدز باشند و همچنین کسانی که سابقه هپاتیت دارند و یا اخیراً به مناطق مالاریاخیز مسافرت داشته اند از اهداء خون معاف می گردند.
مصاحبه و معاینه اهداء کنندگان شامل کلیه موارد بیماری ها و مصرف داروها می باشد.
 
تستهای غربالگری
امروزه تستهای HBsAg ، HCVAb ، RPR ، HIVAb برای تشخیص هپاتیت B ، هپاتیت C ، سیفیلیس و ایدز بر روی تمام خونها انجام می شود. در بعضی کشورها HBcAb ، ALT ، HTLV-I/II و همچنین HIV Ag نیز مورد بررسی قرار می گیرند. در کشور ما HTLV-I/II در حال حاضر روی تمام خونهای اهدایی استان خراسان که از شیوع بالای این عفونت برخوردار است انجام می گیرد.